OE GEBRÛIK JE DÉJZE GIDS?

1. Déjze gids gâit inkelt ôever de vraag, oe je de klànke van ’t Vòlledams, en dan mit name de klinkers, dûidelijk in skrift wéjrgéjve kenne.
2. ’t Algemiene ûitgàngspunt is, dat we zòvéjl môgelijk vàstàuwe an de vertràuwde Néjderlânse spelling, in dâir allienig van ofwêike as ’n woord in ’t Vòlledams oars klinkt. ’t Is verstândig òm ònnôdige, ôeverdréjve ofwêikinge te vermêie. We moete dus niet ‘mit sjierurgiese presiesie anneliezéjre’ moar ‘mit chirurgische precisie analyséjre’, want inkelt ’t woord ‘mit’ en de klinker ‘éj’ binne ier typisch Vòlledams. Zô blêive we dicht bêi ’t woordbéjld wâiran iedere Néjderlânder gewend is.
3. Dat geldt ôk véjr interpunctie en ’t al of niet gebrûike van tréjma’s of verbêindingsstréjpies bêi klinkerbòtsing. We skrêive dus ‘drieëndàrtig’, ‘beëlpe’, ‘bealve’, en véjr de dûidelijkâid ken je ‘bêi-ienkòmst’ skrêive in ploas van ‘bêiienkòmst’.
4. Véjr ’t skrêive van de ofwêikende klinkers gebrûike we à, â, ê, ò, ô, ö en de còmbinoaties aau, âi, àu, êi, éj, oa, ôe en ûi. Alle àccente êbbe ’n dubbele functie. Òp de âirste ploas géjf je dâirméj an, dat de klinker òp ze Vòlledams ûitsprôeke wòrdt. Òp de twâide ploas géjft ‘t ‘dàkkie’ ^ an dat de klinker làng is, de ` en de  ̈  stân òp kòrte klinkers en de éj is alflàng.
5. ’n Dàkkie òp ’n klinker maakt die klinker àutomoatisch làng. Die oef je dus niet te verdubbele in ’n geslôete lettergréjp (wet of téjgewoordig ‘klànkgroep’ noemd wòrdt). We skrêive dus: ’n grôt lând (niet: ’n grôot lâand); of: zêg (niet: zêeg).
6. Lànge klinkers die ’tzelfde klinke as in ’t Néjderlâns wòrre wel dubbel skréjve as dat volges de Néjderlânse spellingréjgels nôdig is. Dus: klane ore, moar: ’n klaan oortje; en: dure skure, moar ’n duur skuurtje.
7. Iernâi volgt ’n alfabéjtische lâist van alle klinkers en klinkercòmbinoaties mit véjrbéjldzinne véjr ’t gebrûik ervan. Véjr de dûidelijkâid êbbe we bêi temet alle véjrbéjlde ’n Néjderlânse vertoaling zet. Ôender de tabel stân òpmerkinge die te làng binne véjr de tabel zelf. Dâirnâi kòmme anwêizinge véjr de méjdeklinkers.
8. As je wet skrêve wille in ’t Vòlledams en niet metien wéjte oe je ’n bepoalde klinker skrêive moete, zôek dan in de tabel nâir ’t véjrbéjld wet ’r ’t best bêi past. As je bêi ’t léjze niet zéjker binne van de ûitspraak, ken je ôk ’n véjrbéjld zôeke in de tabel.
9. As leste ôenderdâil volge d’r nàg mâir zinne as véjrbéjlde. 

HOE GEBRUIK JE DEZE GIDS?

1. Deze gids gaat alleen over de vraag, hoe je de klanken van het Volendams, en dan met name de klinkers, duidelijk in schrift kunt weergeven.
2. Het algemene uitgangspunt is, dat we zoveel mogelijk vasthouden aan de vertrouwde Nederlandse spelling, en daar alleen van afwijken waar een woord in het Volendams anders klinkt. Het is verstandig om onnodige, overdreven afwijkingen te vermijden. We moeten dus niet ‘mit sjierurgiese presiesie anneliezéjre’ maar ‘mit chirurgische precisie analyséjre’, want alleen het woord ‘mit en de klinker ‘éj’ zijn hier typisch Volendams. Zo blijven we dicht bij het woordbeeld waaraan iedere Nederlander gewend is.
3. Dat geldt ook voor interpunctie en het al of niet gebruiken van trema’s of verbindingsstreepjes bij klinkerbotsing. We schrijven dus ‘drieëndàrtig’, ‘beëlpe’, ‘bealve’, en voor de duidelijkheid kun je ‘bêi-ienkòmst’ schrijven in plaats van ‘bêiienkòmst’.
4. Voor het schrijven van de afwijkende klinkers gebruiken we à, â, ê, ò, ô, ö en de combinaties aau, âi, àu, êi, éj, oa, ôe en ûi. Alle accenten hebben een dubbelfunctie. Op de eerste plaats geef je daarmee aan, dat de klinker een typisch Volendamse uitspraak kent. Op de tweede plaats geeft het ‘dakje’ ^ aan dat de klinker lang is, de ` en de  ̈  staan op korte klinkers en de éj is halflang.
5. Een dakje op een klinker maakt die klinker automatisch lang. Die hoef je dus niet te verdubbelen in een gesloten lettergreep (wat tegenwoordig een ‘klankgroep’ genoemd wordt). We schrijven dus: ’n grôt lând (niet: ’n grôot lâand); of: zêg (niet: zêeg).
6. Lange klinkers die hetzelfde klinken als in het Nederlands worden wel dubbel geschreven als de Nederlandse spelling dat voorschrijft. Dus: klane ore, maar: ’n klaan oortje; en: dure skure, maar ’n duur skuurtje.
7. Hierna volgt een alfabetische lijst van alle klinkers en klinkercombinaties met voorbeeldzinnen voor het gebruik ervan. Voor de duidelijkheid zijn bijna alle voorbeeldzinnen voorzien van een Nederlandse vertaling. Onder de tabel staan opmerkingen die te lang zijn om in de tabel zelf op te nemen. Daarna volgen aanwijzingen voor de medeklinkers.
8. Als je iets wilt schrijven in het Volendams, maar niet meteen weet hoe je een bepaalde klinker moet schrijven, zoek dan in de tabel naar het voorbeeld dat er het best bij past. Als je bij het lezen niet zeker bent van de uitspraak, kun je ook een voorbeeld zoeken in de tabel.
9. Als laatste onderdeel volgen nog meer voorbeeldzinnen.

Ôeverzicht van de klinkers

	klinker	kòrt/ làng	Véjrbéjldzinne (Néjderlânse vertoaling tusse / /); klinker wâir ’t òm gâit, is ôenderstréjpt. Voorbeeldzinnen (Nederlandse vertaling tussen / /); klinker waar het om gaat, is onderstreept	òpmerkinge
01	a	kòrt	Stap niet òp ’n bal, want dan val je òp je gat	kòrte vörm van 02
02	â	làng	Je moete swinters wânte andoen, want oars stân je mit bevrôere ânde /Je moet ’s winters wanten aandoen, want anders sta je met bevroren handen/	lànge vörm van 01
03	à	kòrt	Ze àkte de làngste tàkke van de bôm of /Ze hakte(n) de langste takken van de boom af/	kòrte vörm van 04 en 05
04	a	làng	Die klane masies make d’rlûi take erreg goed /Die kleine meisjes maken hun taken erg goed/	lànge vörm van 03
05	aa	làng	Die grôte maad et verskaaiene take verzaakt /Die grote meid heeft verscheidene taken verzaakt/	lànge vörm van 03
06	âi	làng	De mâister gâit graag fâiste, âigelijk liefst ’t âile jâir déjr /De meester gaat graag feesten, eigenlijk liefst het hele jaar door/	zie nâi de tabel
07	au	kòrt	Vroeger zàuwe àuwe vràuwe vaak in de ràuw moete /Vroeger zouden oude vrouwen vaak in de rouw moeten/	kòrte vörm van 08; zie ôk nâi de tabel
08	aau	làng	’n Laauw zet ze klaauwe graag in raauw vlaas / Een leeuw zet zijn klauwen graag in rauw vlees/	lànge vörm van 07 en 26
09	e	extra-kòrt	De kêindere dâne lekker spéjle /De kinderen waren lekker aan het spelen/	schwa (‘stòmme e’); zie ôk nâi de tabel
10	e	kòrt	Ik lêg òp ’t beste plekkie: lekker òp me bêdje ôender ’t dek /Ik lig op het beste plekje: lekker in mijn bedje onder het dek/	kòrte vörm van 11
11	ê	làng	Ze zêgge dat je ’n kêindje niet òp ze rêg moete lêgge /Ze zeggen dat je een baby niet op zijn rug moet leggen/	lànge vörm van 10; zie ôk nâi de tabel
12	ei	alf-làng	Ei àuwt feitelijk wel veitig geite /Hij houdt feitelijk wel vijftig geiten/
13	êi	làng	Ik voel me rêik as ik òp de dêik ôever de zâi ûitkêik /Ik voel me rijk als ik op de dijk over de zee uitkijk/	zie nâi de tabel
14	éj	alf-làng	Me néjf et ’n véjr an de déjr van ze kéjke zet /Mijn neef heeft een veer aan de deur van zijn keuken gezet/	zie nâi de tabel
15	i	kòrt	In déjze têid binne véjl minse gànk te dik /In deze tijd zijn veel mensen snel te dik/	zie nâi de tabel
16	ie	kòrt, véjr ’n -r làng	Slànge êbbe gien pôte, stiere êbbe d’r vier, moar pâirde êbbe vier biene /Slangen hebben geen poten, stieren hebben er vier, maar paarden hebben vier benen/	zie nâi de tabel
17	o	kòrt	D’r stâne drie stokke in ’t okkie /Er staan drie stokken in het portaaltje/	kòrte vörm van 22
18	o	làng	We ore de bure àrd bore, moar we lâite ûis niet store /We horen de buren hard boren, maar we laten ons niet storen/	lànge vörm van 20; koal véjr ’n r
19	oo	làng	’t Koor zòng mooie liedjes	lànge vörm van 20; koal véjr ’n r of ’n i
20	ò	kòrt	Àuwe Vòlledammers àuwe wel van ’n jònkie òp ze têid /Oude Volendammers houden wel van een jonkie op zijn tijd/
21	ô	làng	Ûit skôl vedoan ging ik altêid bêi me ôtje lànges; dan kràg ik ’n centje òm slik te kôpe /Na school ging ik altijd bij mijn oma langs; dan kreeg ik een centje om snoep te kopen/	zie nâi de tabel
22	oa	làng	D’r stònd ’n skoal mit banoane en oar frûit kloar véjr ûis allegoar /Er stond een schaal met bananen en ander fruit klaar voor ons allemaal/	lànge vörm van 17; zie ôk nâi de tabel
23	oe	kòrt	Vroeger dâne ze de vloer boene mit groene zâip /Vroeger boenden ze de vloer met groene zeep/	kòrte vörm van 24
24	ôe	làng	Die boeve ierbôeve êbbe me stoele stôele /Die boeven hierboven hebben mijn stoelen gestolen/	lànge vörm van 23
25	ö	kòrt	De gemiente et ’n pötje maakt òm de planne te beköstige /De gemeente heeft een potje gemaakt om de plannen te bekostigen/	kòrte vörm van 29
26	u	kòrt	Jan Tuf ze zuster ad guster gien ul òp /De zuster van Jan Tuf had gister geen hul op/	kòrte vörm van 29
27	u	làng	Ûis nuwe bure binne Muwe /Onze nieuwe buren zijn Meeuwen/
28	uu	làng	Stuur die nuwskierige buurman moar gànk weg /Stuur die nieuwsgierige buurman maar gauw weg/
29	ûi	làng	Ik ê ’n ûis mit ’n tûintje wâirin ik me iedere dàg ûitslôve ken /Ik heb een huis met een tuintje waarin ik me iedere dag kan uitsloven/	lànge vörm van 25 of 26; zie ôk nâi de tabel
30	’	extra-kòrt	Allienig nàg ’n klaan woordje an ’t end van d’r veroal /Alleen nog een klein woordje aan het eind van haar verhaal/	schwa (‘stòmme e’); zien ôk nâi de tabel

Òpmerkinge

Algemien

1. ’t Vòlledams is tot nàg toe ôfdzakelijk ’n gesprôeke toal zôender ’n dûidelijke skriftelijke tràditie. Dâirdéjr kent ’t véjl mâir vàrioatie dan ’t Néjderlâns of oare toale mit ’n lànge skriftelijke tràditie. In de iene femilie of strâit of buurt wòrre sommige woorde oars ûitsprôeke dan in oarene. Dat ken dan ôk veròmkòmme in de spelling. Ierôender beândele we ’n poar van die gevalle van vàrioatie. 
2. In ploas van ’t voegwoord ‘en’ zêgge véjl Vòlledammers vaak of altêid ‘in’. Dat geldt ôk véjr ‘met’ of ‘mit’. En léjde van de àuste géjneroaties zêgge vaak ‘mie’ wâir oarene ‘méj’ zêgge. Al déjze vàriante kenne ôk zô skréjve wòrre. 
3. Bêi lienwoorde , zòas ‘computer’ of ‘opticien’, àuwe we ûis in principe an de nermoale Néjderlânse spelling (zien de paragraaf ‘Oe gebrûik je déjze gids?’, punt 2). Moar in ’t Vòlledams zêgge we vaak ‘n ‘stòmme e’ wâir in ’t Néjderlâns ’n ‘o’ of ‘a’ zaad wòrdt, bevéjrbéjld in ‘prebléjm’. Dat ken as gevolg ê, dat er in ’t Vòlledams ‘n ‘e’ kòmt nâi ‘n ‘c’ die as ‘k’ ûitsprôeke wòrre moet. In zòn geval skrêive we ôk ‘n ‘k’. Zô ken ’t Néjderlânse woord ‘communie’ in ’t Vòlledams zòwel ‘còmmunie’ wéjze as ‘kemunie’ en is ‘n ‘cadeautje’ in ’t Vòlledams ‘n ‘kedôtje’. 
4. Vòlledamse âigename ken je òp ze Vòlledams skrêive, moar dat oeft niet. Je zàuwe dus ‘Wullem Zwàrtoed’ skrêive kenne, moar ôk ‘Willem Zwarthoed’. Net zòiets geldt véjr ploasname. In ’t Vòlledams zêgge we bevéjrbéjld ‘Âidam’, ‘Oorn’, ‘Oarlem’, of ‘Allekmoar’. Dat ken prima passe in ’n tekst ôever allerlaai ploase in Noord-Ollând. Moar in ’n kòrte òpsòmming zòas ’n agenda zàu dat verwàrrend kenne wéjze. Ofànkelijk van de còntekst moet je dus beslisse of je de Vòlledamse vörm gebrûike of de Néjderlânse. 
5. De werkgroep is béjzig ’n spellingwêizer te make véjr de mâist gebruikte woorde. Dat wòrre d’r zò’n 2000. Dâirin kòmme ôk spellingvàriante te stân véjr zòkke woorde as ‘lâist / laast / lêist’ of ‘âiltje / êltje’. Dâir kòmt ôk ’n lâist bêi van ploasname wâir of ’n Vòlledamse vörm van bestâit, in van name van dage in moande.e / êltje’.

Opmerkingen

Algemeen

1. Het Volendams is tot nu toe hoofdzakelijk een gesproken taal zonder een duidelijke schriftelijke traditie. Daardoor kent het veel meer variatie dan het Nederlands of andere talen met een lange schriftelijke traditie. In de ene familie of straat of buurt worden sommige woorden anders uitgesproken dan in andere. Dat kan dan ook weerspiegeld worden in de spelling. Hieronder behandelen we een paar van die gevallen van variatie.
2. In plaats van het voegwoord ‘en’ zeggen veel Volendammers vaak of altijd ‘in’. Dat geldt ook voor ‘met’ of ‘mit’. En leden van de oudste generaties zeggen vaak ‘mie’ waar anderen ‘méj’ zeggen. Al deze varianten kunnen ook zo geschreven worden
3. Bij leenwoorden, zoals ‘computer’ of ‘opticien’, houden we ons in principe aan de normale Nederlandse spelling (zie de paragraaf ‘Hoe gebruik je deze gids?’, punt 2). Maar in het Volendams zeggen we vaak een ‘stomme e’ waar in het Nederlands een ‘o’ of ‘a’ gezegd wordt, bijvoorbeeld in ‘probleem’. Het gevolg daarvan kan zijn, dat er in het Volendams een ‘e’ komt na een ‘c’ die as ‘k’ moet worden uitgesproken. In zo’n geval schrijven we ook een ‘k’. Zo kan het Nederlandse woord ‘communie’ in het Volendams zowel ‘còmmunie’ zijn als ‘kemunie’ en is een ‘cadeautje’ in het Volendams een ‘kedôtje’. 
4. Volendamse eigennamen kunnen op z’n Volendams geschreven worden, maar dat hoeft niet. Je zou dus ‘Wullem Zwàrtoed’ kunnen schrijven, maar ook ‘Willem Zwarthoed’. Net zoiets geldt voor plaatsnamen. In het Volendams zeggen we bijvoorbeeld ‘Âidam’, ‘Oorn’, ‘Oarlem’, of ‘Allekmoar’. Dat kan prima passen in een tekst over allerlei plaatsen in Noord-Holland. Maar in een korte opsomming zoals een agenda zou dat voor verwarring kunnen zorgen. Afhankelijk van de context moet je dus beslissen of je de Volendamse vorm gebruikt of de Nederlandse. 
5. De werkgroep is bezig een spellingwijzer te maken voor de meest gebruikte woorden. Dat worden er zo’n 2000. Daarin komen ook spellingvarianten te staan voor woorden as ‘lâist / laast / lêist’ (lijst), ‘dâir / dêr’ (daar) of ‘âiltje / êltje’ (aaltje). Daar komt ook een lijst bij van plaatsnamen waar een Volendamse vorm van bestaat, en van namen van dagen en maanden.

Ôever de klinkers

Bêi 06:
De ûitspraak van -âi- verskilt al nâir gelàng welke méjdeklinker d’ròp volgt. In de mâiste gevalle is de ûitspraak ’tzelfde as de -â- (02), moar dan mit ’n j-klànk erachter. Moar as de volgende méjdeklinker -g, -l of -r is, verândert de ûitspraak en die ken dan ôk nàg individuéjl verskille

Bêi 07:
De Néjderlânse lettercòmbinoaties -ou- en -au- wòrre in ’t Vòlledams alletwâi ûitsprôeke mit de -à- van tàk; dat is dus de kòrte vörm van -aau-. We skrêive dâiròm altêid -àu-.

Bêi 09 en 30:
De stòmme e (‘schwa’) in ’t midde of an ’t end van ’n woord skrêive we as -e-, net as in ’t Néjderlâns. Wâir in ’t Néjderlâns de -i- of -ij- gebrûikt wòrdt òm de schwa te skrêive, doene we dat in ’t Vòlledams ôk, bevéjrbéjld in ‘téjgewoordig’ of in ‘màkkelijk’. As verkòrting van klane woordjes gebrûike we de apostrof: d’r, m’n, ’n, ’r, ’t, z’n.

As gesprôeke toal kent ’t Vòlledams mâir vàrioatie dan ’t geskréjve Néjderlâns. Dat kòmt ôk tot ûiting in de tusse-e in woorde as ‘volk/vollek – erg/erreg – làngs/lànges’. Ôever ’t algemien auwe we ier de Néjderlânse spelling an, moar as de skrêiver ’t nôdig vêindt, ken de tusse-e wel skréjve wòrre. In de tabel stâit bevéjrbéjld ‘erreg’ in réjgel 04 en ‘lànges’ in réjgel 21.

Bêi 11:
De -ê- is de verlàngde vörm van de -e- in ‘dek’ en kòmt moar in ’n poar woorde véjr: ‘êbbe’, ‘lêgge’, ‘zêgge’, ‘bêd’, ‘brêg’, ‘drêg’, ‘êltje’ en ‘rêg’. Moar òp ‘drêg’ (dreg) nâi binne dat wel woorde die erg véjl gebrûikt wòrre. Zie vedder bêi 13.

Bêi 13:
In de ûitspraak van de mâiste vràuwe is de -êi- ’n verlàngde vörm van de -i- in ‘dik’. De mâiste manne en ’n dâil van de jòngere géjneroaties vràuwe êbbe véjr de -êi- ’n ûitspraak die dichter bêi de -ê- van 11 zit, moar dâir wel van verskilt. Bêi ’n dâil van de jòngste géjneroaties lêikt dat verskil zoetjesan weg te valle, moar of dat déjrzet valt nàu nàg niet te zêgge. 
De -êi- wòrdt altêid gebrûikt in woorde die in ’t Néjderlâns mit ’n -ij- skréjve wòrre, of sòms mit ’n -ei- (‘altijd’ = ‘altêid’; ‘wijzen’ = ‘wêize’; ‘reiger’ = ‘rêiger’; ‘bereiken’ = ‘berêike’), in ’n stik of vêif woorde die in ’t Néjderlâns ’n -i- êbbe: ‘kind’ = ‘kêind’, ‘vinden’ = ‘vêinde’; ‘binden’ = ‘bêinde’, ‘(op)winden’ = ‘(òp)wêinde’, ‘Pinksteren’ = ‘Pêinkster’ en ôk nàg in twâi die in ’t Néjderlâns -ee- êbbe: ‘beetje’ = ‘bêitje’ en ‘peet (= tante)’ = ‘pêit’.

Bêi 14:
As ’r nâi ’n -éj- ’n -r- volgt, klinkt de -éj- mâistal net ’n bêtje oars as in oare gevalle. Dat kòmt koal déjr de invloed van de -r- en maakt vedder gien verskil. We skrêive dus dan ôk gewôn -éj-.

Bêi 16:
In ’t Néjderlâns wòrdt de -ie- in ‘vréjmde’ woorde (lienwoorde) soms as -i- of -y- skréjve. Dan ouwe we ûis in ’t Vòlledams an diezelfde spelling: typisch, bibliothéjk, politiebureau.

Bêi 17 en 20:
Of er wel of niet `n àccent kòmt òp de kòrte -o- àngt of van de ûitspraak. As de kòrte -o- net zô ûitsprôeke wòrdt as in ’t Néjderlâns, kòmt er gien àccent òp: of, ok, bol, brokke, stokke. As de -o- mâir geslôete is, d.w.z. as de lippe vedder dicht gân dan bêi de Néjderlânse kòrte -o-, wòrdt ie skréjve mit ‘n `: òp, jònge, kòmme, kòrt, wòl, wòrre.

Bêi 21:
De -ô- in ‘skôl’ of ‘kôpe’ klinkt oars as die in ‘ôtje’ of ‘bôtje’. Dat wòrdt veroorzaakt déjr de -j- of -tj- die d’ròp volgt en maakt vedder gien verskil. We skrêive dâiròm in al die gevalle -ô-.
Zie vedder bêi 22.

Bêi 22:
De klinkers in woorde as ‘skoal’ en ‘skôl’ lêgge dicht bêi mekoar en dat ken màkkelijk tot verwàrring laaie. Dâir bestâit ’n simpel éjzelsbrêggetje véjr: ‘Gien -a- in ’t Néjderlâns, dan gien -oa- in ’t Vòlledams’. Want alle woorde die in ’t Vòlledams mit -oa- ûitsprôeke wòrre, êbbe in ’t Néjderlâns ’n -aa- (of -a-) en alle woorde die in ’t Vòlledams mit -ô- ûitsprôeke wòrre, êbbe in ’t Néjderlâns ’n -oo- (of -o-): ‘road’ = ‘raad’; ‘rôd’ = ‘rood’; ‘moat’ = ‘maat’ (vriend); ‘môt’ = ‘moot’; ‘véjl koale ôfde in de zoale van de Jôzef’ = ‘veel kale hoofden in de zalen van de Jozef’. Dâiròp bestân moar ‘n poar ûitzôenderinge: ‘moagge!’ = ‘(goeie) morgen’, ‘oars’ = ‘anders’ (moar in ’t West-Fries wel: ‘aars’) en de kléjr ‘roaze’ = ‘roze’. Oarsòm geldt ’t tràuwes niet: niet alle Néjderlânse woorde mit ’n -aa- (of -a-) êbbe in ’t Vòlledams ’n -oa-: ‘kaas’ = ‘kâis’; ‘gaan’ = ‘gân’, enz. En niet alle Néjderlânse woorde mit ‘n -oo- (of -o-) êbbe in ’t Vòlledams ‘n -ô-: ‘botervlootje’ = ‘buttervlôetje’.

Bêi 29:
Temet alle manne en sòmmige jòngere vràuwe spréjke de -ûi- ûit as de verlàngde vörm van de -ö- in ‘köste’, moar de mâiste vràuwe die gebore binne véjr 2000 spréjke ’m ûit as de verlàngde vörm van de -u- in ‘dut’. In alle gevalle skrêive we -ûi-.

Bêi 30: zie bêi 09.

Over de klinkers

Bij 06: De uitspraak van -âi- verschilt al naar gelang de medeklinker die erop volgt. In de meeste gevallen is de uitspraak hetzelfde als de -â- in regel 02, maar dan met een j-klank erachter. Maar als de volgende medeklinker een -g, -l of -r is, verandert de uitspraak en die kan dan ook nog individueel verschillen.

Bij 07: De Nederlandse lettercombinaties -ou- en -au- worden in het Volendams beide uitgesproken met de -à- van ‘tàk’; dat is dus de korte vorm van -aau-. We schrijven daarom altijd -àu-.

Bij 09 en 30: De stomme e (‘schwa’) in het midden of aan het eind van een woord schrijven we als -e-, net als in het Nederlands. Waar in het Nederlands de -i- of -ij- gebruikt wordt om de schwa te schrijven, doen we dat in het Volendams ook, bijvoorbeeld in ‘téjgewoordig’ (zoals in 14) of in ‘màkkelijk’.

Als verkorting van kleine woordjes gebruiken we de apostrof: d’r, m’n, ’n, ’r, ’t, z’n.

Als gesproken taal kent het Volendams meer variatie dan het geschreven Nederlands. Dat komt ook tot uiting in de tussen-e in woorden als ‘volk/vollek – erg/erreg – kermes/kerremes’. Over het algemeen houden we hier de Nederlandse spelling aan, maar als de schrijver het nodig vindt, kan de tussen-e wel geschreven worden. In de tabel staat bijvoorbeeld ‘erreg’ in regel 02 en ‘lànges’ in regel 20.

Bij 11: De -ê- is de verlengde vorm van de -e- in ‘dek’ en komt maar in een paar woorden voor: ‘êbbe’, ‘lêgge’, ‘zêgge’, ‘bêd’, ‘brêg’, ‘drêg’, ‘êltje’ en ‘rêg’. Maar op ‘drêg’ (dreg) na zijn dit wel erg frequent gebruikte woorden. Zie verder bij 13.

Bij 13: In de uitspraak van de meeste vrouwen is de -êi- een verlengde vorm van de -i- in ‘dik’. De meeste mannen en een deel van de jongere generaties vrouwen hebben voor de -êi- een uitspraak die dichter bij de -ê- van 11 zit, maar daar wel van verschilt. Bij een deel van de jongste generaties lijkt dat verschil langzamerhand te verdwijnen, maar of dat doorzet valt nu nog niet te zeggen.

De -êi- wordt altijd gebruikt in woorden die in het Nederlands met een -ij- geschreven worden, of soms met een -ei- (‘altijd’ = ‘altêid’; ‘wijzen’ = ‘wêize’; ‘reiger’ = ‘rêiger’; ‘bereiken’ = ‘berêike’), in een stuk of vijf woorden die in het Nederlands een -i- hebben: ‘kind’ = ‘kêind’, ‘vinden’ = ‘vêinde’; ‘binden’ = ‘bêinde’, ‘(op)winden’ = ‘(òp)wêinde’, ‘Pinksteren’ = ‘Pêinkster’, en ook nog in twee die in het Nederlands -ee- hebben: ‘beetje’ = ‘bêitje’ en ‘peet (= tante)’ = ‘pêit’.

Bij 14: Als er na een -éj- een -r- volgt, klinkt de -éj- meestal net iets anders dan in andere gevallen. Dat ligt uitsluitend aan de invloed van de -r- en maakt verder geen verschil. We schrijven dan ook gewoon -éj-.

Bij 16: In het Nederlands wordt de -ie- in ‘vreemde’ woorden (leenwoorden) soms als -i- of -y- geschreven. In die gevallen houden we ons in het Volendams aan diezelfde spelling: typisch, bibelethéjk, politiebureau.

Bij 17 en 20: Of er wel of niet een accent komt op de korte -o- hangt af van de uitspraak. Als de korte -o- net zo wordt uitgesproken als in het Nederlands, komt er geen accent op: of, ok, bol, brokke, stokke. Als de -o- meer gesloten is, d.w.z. als de lippen verder dicht gaan en meer getuit worden dan bij de Nederlandse korte -o-, wordt hij geschreven mit een `: òp, jònge, kòmme, kòrt, wòl, wòrre. Je kunt het verschil voelen door een vinger licht tegen je lippen te leggen.

Bij 21: De -ô- in ‘skôl’ of ‘kôpe’ klinkt anders dan die in ‘ôtje’ of ‘bôtje’. Dat wordt veroorzaakt door de -j- of -tj- die erop volgt en maakt verder geen verschil. We schrijven daarom in al die gevallen -ô-. Zie verder bij 22.

Bij 22: De klinkers in woorden als ‘skoal’ en ‘skôl’ liggen dicht bij elkaar en dat kan makkelijk tot verwarring leiden. Daar bestaat een simpel ezelsbruggetje voor: ‘Geen -a- in het Nederlands, dan geen -oa- in het Volendams’. Want alle woorden die in het Volendams worden uitgesproken met -oa-, hebben in het Nederlands een -aa- (of -a-) en alle woorden die in het Volendams worden uitgesproken met -ô-, hebben in het Nederlands een -oo- (of -o-): ‘road’ = ‘raad’; ‘rôd’ = ‘rood’; ‘moat’ = ‘maat’ (vriend); ‘môt’ = ‘moot’; ‘véjl koale ôfde in de zoale van de Jôzef’ = ‘veel kale hoofden in de zalen van de Jozef’.  Daarop bestaan slechts enkele uitzonderingen: ‘moagge!’ = ‘(goeie) morgen’, ‘oars’ = ‘anders’ (maar in het West-Fries wel: ‘aars’) en de kleur ‘roaze’ = ‘roze’.
Andersom geldt het trouwens niet: niet alle Nederlandse woorden met een -aa- (of -a-) hebben in het Volendams een -oa-: ‘kaas’ = ‘kâis’; ‘gaan’ = ‘gân’, enz. En niet alle Nederlandse woorden met een -oo- (of -o-) hebben in het Volendams een -ô-: ‘botervlootje’ = ‘buttervlôetje’

Bij 29: Bijna alle mannen en sommige jongere vrouwen spreken de -ûi- uit als de verlengde vorm van de -ö- in ‘köste’, maar de meeste vrouwen die geboren zijn voor 2000 spreken hem uit als de verlengde vorm van de -u- in ‘dut’. In alle gevallen schrijven we -ûi-.

Bij 30: zie bij 09

De méjdeklinkers

1. In ’t Vòlledams wòrdt de -h- niet ûitsprôeke, dus die skrêive we ôk niet, bealleve in de lettercòmbinoatie -ch- en in ‘vréjmde’ woorde of name zòas bibliothéjk, ypothéjk of Hema.
2. In West-Néjderlând wòrdt de -n an ’t end van ’n woord nâi ’n schwa (stòmme e), zòas in ‘lopen’, ‘binnen’, ‘keuken’, ‘dieren’ niet ûitsprôeke en in ’t Vòlledams al âilegoar niet. We skrêive dus ‘lôpe’, ‘binne’, ‘kéjke’, ‘diere’ zôender slot-n.
3. Vedder àuwe we ûis ôever ’t algemien an de spellingréjgels van ’t Néjderlâns, bealleve as de Vòlledamse ûitspraak echt oars is. We make dus verskil tussen -g- en -ch-, we gebrûike de -c-, de -q- en de -x- as die in de Néjderlânse spelling gebrûikt wòrre, an ’t end van ’n woord skrêive we ’n -d- of ’n -b-, ôk as die ûitsprôeke wòrre as -t- of -p-, en we passe de gewône réjgels van de werkwoordvervoeging toe inclusief de làstige d-t-réjgels (‘’t sexy fokschaap’). Bevéjrbéjld: ‘Ik ê oord dat jullie guster in ’n exquis restaurant dinéjrd êbbe’
4. In ’n poar gevalle skrêif je in ’t Vòlledams ’n dubbele -vv-, -ww-, of -zz-, ’n verskêinsel dat in ’t Néjderlâns ònbekend is: ‘Azze we in ûis kòmme, gâne we bòvvers bàkke. Dat êwwe me voader en moeder belôefd.’ De vörm ‘êwwe’ is trouwes wel super-oud-Vòlledams.
5. In ’t Vòlledams is mâir vàrioatie môgelijk dan in ’t Néjderlâns: ‘ik ê wet kocht’ – ‘ik êb ’m zien’; ‘dat ê ze zaad’ – ‘dat êwwe ze zaad’ – ‘dat êbbe ze zaad’; ‘As je wille, ken je mörrege kòmme’ – ‘A-je wille, ke-je mörrege kòmme’.
6. Bêi klinkerbòtsing (’t âirste woord eindigt òp ’n klinker, ’t twâide woord begint mit ’n klinker) ken ’r sòms ’n tusse-n invoegd wòrre: ‘Ze êbbe-n-’m wet géjve’, ‘Ik zàg ze-n-’t doen’.

De medeklinkers

1. In het Volendams wordt de -h- niet uitgesproken, dus die schrijven we ook niet, behalve in de lettercombinatie -ch- en in ‘vreemde’ woorden of namen zoals bibelethéjk, ypothéjk of Hema. 
2. In West-Nederland wordt de -n aan het eind van een woord na een schwa (‘stomme e’), zoals in ‘lopen’, ‘binnen’, ‘keuken’, ‘dieren’ niet uitgesproken en in het Volendams al helemaal niet. We schrijven dus ‘lôpe’, ‘binne’, ‘kéjke’, ‘diere’ zonder slot-n.
3. Verder houden we ons over het algemeen aan de spellingregels van het Nederlands, behalve als de Volendamse uitspraak echt anders is. We maken dus verschil tussen -g- en -ch-, we gebruiken de -c-, de -q- en de -x- als die in de Nederlandse spelling gebruikt worden, aan het eind van een woord schrijven we een -d- of een -b-, ook als die worden uitgesproken als -t- of -p-, en we passen de gewone regels van de werkwoordvervoeging toe inclusief de lastige d-t-regels (‘’t sexy fokschaap’). Bijvoorbeeld: ‘Ik ê oord dat jullie guster in ’n exquis restaurant dinéjrd êbbe’.
4. In een paar gevallen schrijf je in het Volendams een dubbele -vv-, -ww-, of -zz-, een verschijnsel dat in het Nederlands onbekend is: ‘Azze we in ûis komme, gâne we bòvvers bàkke. Dat êwwe me voader en moeder belôefd.’ De vorm ‘êwwe’ is overigens sterk verouderd.
5. In het Volendams is meer variatie mogelijk dan in het Nederlands: ‘ik ê wet kocht’ – ‘ik êb ’m zien’; ‘dat ê ze zaad’ – ‘dat êwwe ze zaad’ – ‘dat êbbe ze zaad’; ‘As je wille, ken je mörrege kòmme’ – ‘A-je wille, ke-je mörrege kòmme’.
6. Bij klinkerbotsing (het eerste woord eindigt op een klinker, het tweede woord begint met een klinker) kan er soms een tussen-n ingevoegd worden: ‘Ze êbbe-n-’m wet géjve’, ‘Ik zàg ze-n-’t doen’.

Mâir véjrbéjldzinne/Meer voorbeeldzinnen:

A/AA
Klane aantjes passe in klane waantjes /Kleine handjes passen in kleine wantjes/
Zullie éjte graag ’n klaan brokkie vlaas /Zij eten graag een klein stukje vlees/

À
Me zéjnese jàssie àngt zéjker nàg an ’t kàssie /Mijn zondagse jasje hangt zeker nog aan het kastje/
De lànge àrm van de wet kràg ûis òp slot toch te pàkke /De lange arm van de wet kreeg ons uiteindelijk toch te pakken/

Â
Mit de kermis dâne ze dânse òp de dêik mit ’n biertje in d’rlûi ânde/Tijdens de kermis stonden ze te dansen op de dijk met een biertje in hun handen/
Je êbbe temet nerges zòkke mooie strânde as in Néjderlând /Je hebt bijna nergens zulke mooie stranden als in Nederland/

ÂI
Òp déjze lâist stâit precies wet of we nôdig êbbe véjr ’t fâist /Op deze lijst staat precies wat we nodig hebben voor het feest/
De âile zoal zit al vòl, mâir volk ken d’r niet bêi /De hele zaal zit al vol, meer volk kan er niet bij/
Dut klâid stâit mooi òp die tafel /Dit kleed staat mooi op die tafel/
Me âile lêif doet zâir van ’t tréjne /Me hele lijf doet pijn van het trainen/
Mit ’n kâisie in ’n kaarsie wòrdt iedere âivend ’n fâisie /Met een kaasje en een kaarsje wordt iedere avond een feestje/
Dâir ê je éjr mit ‘r poarse âir /Daar heb je haar met haar paarse haar/

AU
We binne mit de àutô nâir de sàuna gân /We zijn met de auto naar de sauna gegaan/
Òp de Bòtterwörf bàuwe ze an àuwe àute kwàkke /Op de Botterwerf bouwen ze aan oude houten kwakken/

AAU
Ze ziet blaauw van de kàu /Ze ziet blauw van de kou/
’n Bôze klânt begòn te skraauwe: ‘Die kòffie is laauw’ /Een boze klant begon te schreeuwen: ‘Die koffie is lauw’/
Êi is in de wéjr mit die graauwe kléjr in ploas van die blaauwe /Hij is in de weer met die grauwe kleur in plaats van die blauwe/

Ê
Zullie zelle niet gànk zêgge datte ze ’n zâire rêg ê /Zij zullen niet gauw zeggen dat ze een zere rug hebben/
Òp bêd lêgge ken je nàg làng zat /In bed liggen kun je nog lang genoeg/
Ze stòn mit ’r rêg téjge de léjning van ’t Géjle Brêggetje /Ze stond met haar rug tegen de leuning van het Gele Bruggetje/

ÊI
Je moete wel ’n bêitje bêi de werke blêive /Je moet wel je aandacht er een beetje bij houden/
We binne te benêie, za Jan Dulles. En gelêik et ie /We zijn te benijden, zei Jan Dulles. En gelijk heeft ie/
De skôlkêindere krêige wéjr vêif dage vrêi /De schoolkinderen krijgen weer vijf dagen vrij/

ÉJ
Zòn vréjmd gezicht: alle géjvels binne ier éjmelsblaauw /Wat een vreemd gezicht: alle gevels zijn hier hemelsblauw/
We dâne zéjmers véjr de déjr spéjle want d’r was nàg niet zò véjl verkâir /We speelden ’s zomers voor de deur want er was nog niet zo veel verkeer/
Déjze papegoai gâit déjr de déjr ’t ûis ûit /Deze papegaai gaat door de deur het huis uit/
Je moete niet zò làng déjrnéjke ôever ’tzelfde, jêi /Je moet niet zo lang door blijven zeuren over hetzelfde/

Ò
As kêind kòn ik wel tien bòvvers òp. Nau vêin ik twâi al genòg  /Als kind kon ik wel tien pannekoeken op. Nu vind ik twee al genoeg/
D’r moeder et ’n mooi skilderêi òpònge /Haar moeder heeft een mooi schilderij opgehangen/

Ô
Me zôn zaat dat ie niet nâir skôl oeft, moar dat gelôf ik niet zômoar /Mijn zoon zegt dat hij niet naar school hoeft, maar dat geloof ik niet zomaar/
Ze binne d’r pas loat àchter kòmme oe giftig of lôd was; dâir binne d’r véjl an dôdgân /Ze zijn er pas laat achter gekomen hoe giftig lood was; daar zijn er veel aan doodgegaan/
De ien àuwt van rooie rôze, de oar van roaze rôze /De een houdt van rode rozen, de ander van roze rozen/

OA
Oare moand êb ik genòg spoard véjr ’n poar nuwe skoase /Volgende maand heb ik genoeg gespaard voor een paar nieuwe schaatsen/
Ik was te loat mit ûitloaie, dus nàu is me boas bôs /Ik was te laat met uitladen, dus nu is mijn baas boos/

ÔE
Dut is toch wel ’n bezôender mooi ôekie van ûis dörp /Dit is toch wel een bijzonder mooi hoekje van ons dorp/
Wau je die ôenderste bördjes êbbe? Nâi, die bôeveste /Wilde je die onderste bordjes hebben? Nee, die bovenste/

Ö
Déjze vörf êb ik ier òp ’t dörp kocht /Deze verf heb ik hier op het dorp gekocht/
Wet köst zòn pötje nàu? /Wat kost zo’n potje nou?/
Wöldje möst guster öste van de mösterd òp d’r bördje /Woldje moest gisteren hoesten van de mosterd op haar bordje/

ÛI
Met dat ik ûit ’n ûis vedoan kwam, stopte ’t miezerbûitje en begòn de gietvergieting /Zodra ik het huis uit kwam, stopte het miezerbuitje en begon de stortregen/Z
Lûister moar ’s goed, dan ken je de mûize lûid ore làche òm al die krummels in ûis ûis /Luister maar eens goed, dan kun je de muizen luid horen lachen om al die kruimels in ons huis/

’ (of -E-, of -I-, of -IJ-)
Niet moeilijk doen – of je nàu kermis skrêive of kerremes, ’t blêift ’n pràchtig fâist! /Niet moeilijk doen – of je nou kermis schrijft of kerremes, het blijft een prachtig feest!/
Wel ’n bêitje òmslàchtig: vier meniere òm de allermàkkelijkste klinker te skrêive /Wel ’n beetje omslachtig: vier manieren om de allermakkelijkste klinker te schrijven/

Dut is versie 6
An de Werkgroep Spelling êbbe méjwerkt/Aan de Werkgroep Spelling hebben meegewerkt:
Frank Bond – Tiny Hoogland-Tol (Auwe Zak) – Jan Keizer (van Neel van Gaartje van Koppie) – Jan Keuken (Dulles) – Ringo Maurer – Kees Molenaar (Prop) – Jack Pannekeet – Lida Schilder-Sier (Kits) – Sijmen Tol (Burger) – Tom Veerman (van Dick van Pietje)  – Jaap Zwarthoed (Kloeder).